ŞAİR PADİŞAHLAR(15)-SULTAN III.MURAD(Murad, Muradî)

ŞAİR PADİŞAHLAR(15)-SULTAN III.MURAD(Murad, Muradî)

Mustafa CEYLAN
**************

Demiştir Ki:

"Kara zülfün koyaldan başa sevdâ
Karârı kalmadı bu gönlüm aslâ

Senün zîbâ cemâlün görmeyelden
Hayâlün anlar ancak cânı cânâ

Belâ deştindesin Leylâdan ötri
Benem Mecnûn-ı bî-ârâm ü şeydâ

Ne denlü saklayam dir isem aşkun
Kılur çeşmüm beni her demde rüsvâ

Murâdî ger sana rahm itse dildâr
Sana gavgâ-yı âlemden ne pervâ

*

Onikinci Osmanlı Padişahı. Babası Sultan II.Selim, annesi Yahudi asıllı Nurbanu Sultan. İyi bir eğitim alan şehzade Arapça ve Farsça öğrendi. 1558 yılında babası II. Selim'in Manisa Sancakbeyliğinden Karaman Valiliğine atanması sonucu dedesi Kanuni Sultan Süleyman tarafından Alaşehir Sancakbeyliğine gönderildi. Babası II. Selim padişah olduktan sonra ise Manisa Sancakbeyliğine gönderildi. Babası II. Selim'in vefatından sonra 22 Aralık 1574'te İstanbul'a gelerek Osmanlı tahtına oturdu. İlk iş olarak 5 kardeşini boğdurmuştur.

Tahta geçtiğinde Kuzey Afrika kıyılarından sadece Fas Osmanlı topraklarına katılmamıştı. 1578 yılında Ramazan Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri Fas'ı ele geçirerek bölgedeki Portekiz gücünü kırdılar.

*
Demiştir Ki:

"Âb-ı rûyı her dü'âlemdür olan âşık sana
Şâh-ı dehr oldur ki ola âsitânunda gedâ

Gayra yakışmaz dil-i Mecnûn ey Leylî hicâb
Sende bulmışdur seni mir'ât-ı dildür rû-nümâ

İktibâs-ı her milel Tûr-ı mahabbetden velî
Olabilmez her kişi Mûsâ kelâm itmez ana

Evvelîn âhirîn olsa eger bir yerde cem
Anlamayalar bu remzi bilmeyenler yâ fedâ

Devha-i tevhîdde yapdı Murâdî âşiyân
Zir-i bâlına alupdur her ne kim var mutlakâ

*


1584 yılında bir Yeniçeri isyanında öldürülen Trablusgarp Valisi Ramazan Paşa'nın ailesini İstanbul'a getiren gemiye Kefalonya açıklarında Venedik gemileriyle saldırı düzenlenmesi sonucunda Venedik ile uzun süredir devam eden barış sona erdi. Venedik senatosuna bir ültimatom gönderen III. Murat, Ramazan Paşa'nın ailesini ve mallarını Preveze'ye getirtmeyi başardı. Venedik'in de barışı korumak istemesi üzerine iki devlet arasındaki mesele çözüldü.

III. Murat zamanında Ceneviz, Venedik ve Fransızlara verilen kapitülasyonlar ile ticaret gemileri Osmanlı limanlarında ticaret yapma hakkına sahiptiler. 1583'de İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth bir elçi göndererk aynı imtiyazlardan faydalanmak istediğini belirtti. Venedik ve Ceneviz haricindeki kapitülasyonu olmayan devletlerin tüccarı, Fransız bayrağıyla Osmanlı limanlarına geliyordu. 1572'daki Bartalameos Katliamı yüzünden Katoliklerden yüz çevirmeye başlayan Osmanlı hükümeti, Papa'nın koyduğu stratejik harp malzemesi ambargosunu kırabilmek için Protestan olan İngiltere'ye yakınlaştı. Böylece Akdeniz'de İngiliz-Fransız rekabeti başlamış oldu. Bu rekabetten Osmanlı Devleti de birçok siyasi menfaat kazanmış oldu.

Şah I. Tahmasb'ın oğlu Şah II. İsmail, Osmanlı Devleti ve İran arasındaki barış antlaşmalarına riâyet etmemiş ve Osmanlıya bağlı bazı Emirleri kendi tarafına çekmeyi başarmıştı. Osmanlı hükümeti Van Beylerbeyine talimat vererek orada huzurun sağlanmasını istemişti. İran'ın Luristan valisinin Osmanlı devletine sığınması zaten gergin olan ilişkileri daha da kötüleştirdi. Bu arada Şah İsmail ölmüş, İran'da taht kavgaları başlamıştı. Bu durumdan yararlanmak isteyen Van Beylerbeyi, İran'a saldırdı. İlk İran savaşı on iki yıl (1577 - 1589) sürdü. Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Türk birlikleri İran kuvvetlerini Çıldır'da yendi.[4] Bu savaştan sonra tüm Gürcistan fethedildi. 1578'de Tiflis, Osmanlı vilayeti durumuna getirildi.

Aynı yıl Şirvan da Meşaleler Muharebesi ile Osmanlı topraklarına katıldı. Bu gelişmeler üzerine İran barış istemek zorunda kaldı. 21 Mart 1590 tarihinde Ferhat Paşa Antlaşması (İstanbul Antlaşması) imzalandı. Bu antlaşmaya göre Kars, Tebriz, Tiflis, Gence ve Şehrizur Osmanlı Devletinde kalacaktı. Bu antlaşma ile Osmanlı devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaşmış oluyordu.

*
Demiştir Ki:

"Çün gülistân içre gördüm andelîb
Dir idi kim el-habîbü el-habîb

Sanma kim bir gül içün eyler figân
İster anı kim bula Hakdan nasîb

Anla akilsen bu sırdan bir haber
Sûrete bakma lebîb olgıl lebîb

Nice bir gafletdesin bî-dâd ol
Sûrdan bir gün çıkar savt-ı muhîb

Gel Murâdun bu kelâmın dinle kim
Bir kelâmı var acebdendür aceb

*

1590'da Avusturya ile yapılan 8 yıllık barış antlaşması 1593 yılında, Telli Hasan Paşa'nın başıbozukların oluşturduğu Uskukların üzerine yürümesini savaş sebebi sayan Avusturya ile bozuldu. Avusturya İmparatoru II. Rudolf ödemekte olduğu vergiyi vermediği gibi Eflak, Erdel ve Boğdan beylerini de isyana teşvik etti. Telli Hasan Paşa Hırvatistan sınırındaki Siska kalesini kuşatma altında tutuyordu. Hasan Paşa ve binlerce askerle birlikte Hersek Sancakbeyi de şehit düştü. Bunun üzerine Sinan Paşa'nın ısrarıyla 1593 yılında Avusturya'ya savaş ilan edildi. Savaş devam ederken 16 Ocak 1595'de III. Murat İstanbul'da felç geçirerek vefat etti. Cenazesi Ayasofya Camii avlusuna defnedildi.

Takîyüddin tarafından 1577'de kurulan Tophane Rasathanesini 1580 yılında yıktırmıştır.

*

Ölümünden sonra
*************
1574'ten 1595'e kadar 21 sene Osmanlı Devleti'nin başında bulunmuştur. Saltanatı süresince başveziri olan Sokollu Mehmet Paşa'nın etkisinde kalmıştır. Saltanatı döneminde eşi Safiye Sultan, özellikle Sokollu Mehmet Paşa'nın 1579 yılındaki ölümünden sonra devlet yönetiminde oldukça önemli bir rol üstlenmiştir.

Saltanatı süresince Osmanlı topraklarının genişliği 24.534.242 km²'ye yükselmiştir. Osmanlı Devleti en geniş toprağa bu Padişah zamanda erişmiştir.

*

Demiştir Ki:

"Biz kamu esrâra mahrem sâhib-i hâl isterüz
Rikkat-i kalb ile her dem çeşm-i seyyâl isterüz

Aşk-ı cânân ile dâ'im hâlımız hoşdur bizüm
Vasfınun zikrinden özge sanmanuz kâl isterüz

Yârdan gayrı bizümdür yanımuzda hâr ü has
Sanmanuz iki cihânda mansıb u mâl isterüz

Bakmazuz ârâyiş-i âlemlere subh u mesâ
Âlemi geşt eyleyüp bir kalb-i meyyâl isterüz

Ey Murâdî ârife her bir kelâmun rûhdur
Nûr-ı lâmi mîm ü hâ vü mîmle dâl isterüz

*
Ayrıca Beşiktaş'taki Yahya Efendi Türbesini yaptırmış, Fethiye Camii'ni de kiliseden camiye çevirmiştir.

Bir Fransız tarihçisi olan Hammer, III. Murat'ın saltanatı boyunca 11 defa sadrazam, 7 defa şeyhülislam değiştirdiğini, düşüncelerinde bir istikrar bulunmadığını, zevke, tasavvufa ve şiire eğilimli bir insan olduğunu, etrafında remilciler, müneccimler dolaştığını bildirmekte ve bu yönüyle eleştirmektedir.

*
Demiştir Ki:

"Eşk-i çeşmümden oldı âlem su
Garka-i âb oldı cümle su

Her kime âb-ı dîdemüz irdü
Aşk ile girye oldı pes ana hû

Dûzaha irdi çünki katre-i eşk
Berd oluben soyundı yidi tamu

Kapadı çünki âlem-i suveri
Yirde vü gökde kalmadı kaygu

Her kime kim tokundı eşk-i Murâd
Didiler lâilâhe illâ hû

*
Özel Hayatı
*********
Safiye Sultan adında bir eşi vardı. Safiye Hatun'un asıl adı Sofia Baffo idi. Kendisi Venedikliydi ve Korfu valisinin kızıydı. Bir deniz yolculuğunda Türk korsanlarına tutsak düşmüş, Murat'ın şehzadeliğinde saraya cariye olarak satılmıştı.

Safiye Sultan ile kaynanası Nurbanu Sultan arasındaki çekişip didişmeler; o dönemlerde çeşitli saray oyunlarıyla, sadrazamların durmadan değişmesine neden olmuştur.

Nurbanu Hatun, Safiye Sultan'ı öldüresiyle kıskandığı için, oğlu III. Murat'a yıllar boyu, onu unutturacak bir sevgili arayıp durmuştu. Söylentilere göre, bu yüzden tutsak pazarında cariye fiyatları 2 yüz - 3 yüz altından,
2 bin - 3 bin altına çıkmıştır.

Kadınlara ve harem yaşamına düşkünlüğü ile tanınan Sultan Murat'ın "en fazla" 30 çocuğu olduğu düşünülmektedir. Bunlardan 19 ya da 20'si erkektir. Hatta öldüğü sırada hamile eşleri olduğu ve veliaht oğlu Mehmet'in onları da öldürttüğü çeşitli kaynaklarda iddia edilmektedir.

Eşleri

Safiye Sultan

*
Erkek çocukları

III. Mehmed
Şehzade Selim
Şehzade Bayezit
Şehzade Mustafa
Şehzade Osman
Şehzade Cihangir
Şehzade Abdullah
Şehzade Abdurrahman
Şehzade Hasan
Şehzade Ahmet
Şehzade Yakup
Şehzade Alemşah
Şehzade Yusuf
Şehzade Hüseyin
Şehzade Korkut
Şehzade Ali
Şehzade İshak
Şehzade Ömer
Şehzade Alaüddin
Şehzade Davud

*
Kız çocukları

Ayşe Sultan (d.1570 - ö.1605, Annesi: Safiye Sultan
Fatma Sultan
Mihrimah Sultan
Amriye Sultan

*
Demiştir Ki:

"Gönül deryâ durur deryâ içinde
Acep peydâ durur peydâ içinde

Kulûb ahvâlini kalb anladı çün
Anun çün bir kalupdur câ içinde

Özinden eyledi himmet mıyâna
Salup sevdâları sevdâ içinde

Çün oldı müzderiç seb'a'l-mesânî
İdüp beyzâsını beyzâ içinde

Murâdun hâli acebdür acebden
Neler tahsîl ider gavgâ içinde

*

Saltanat döneminde meydana gelen bazı önemli olaylar:

Venedik'le anlaşma yenilendi.
Portekiz'le Vadisseyl Muharebesi yapıldı.
İspanya'ya karşı İngiltere'ye yardımlar yapıldı.
Lehistan kralının tayininde çıkan mücadele kazanıldı ve 1577'de Lehistan da Osmanlılara tâbi oldu.
1511'de Osmanlı tabiiyetinde bulunan Kırım Hanlığı Rusya'ya harb ilân etti. Moskova'ya kadar ilerleyerek Rusya'yı vergiye bağladı.
1578'de İran'la savaşlar başladı. Çıldır Zaferi elde edildi.
1582'de Tiflis Müdafaası yapıldı. Tiflis ve Şirvan feth edildi.
27 günde Kars Kalesi yapıldı.
1582'de Osmanlı tarihinin en büyük eğlencelerinden birini düzenleyerek oğulları için kırk gün kırk gece sünnet şöleni düzenlemiştir.[kaynak belirtilmeli]
1583'te Meşaleler Muharebesi kazanıldı.
1585'te Tebriz dördüncü defa fethedildi. Gence şehri alındı.
1590'da Ferhat Paşa Antlaşması imzalandı. Hazar Denizi'ne kadar Osmanlı hakimiyetine alındı. Doğuda en geniş sınırlara ulaşıldı.
1593'te Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na harp ilân edildi.
1594'te Yanıkkale feth edildi.
Tedavülde bulunan o zamanki metal paranın altın ve gümüş oranı azaltılarak devletin tarihindeki gelmiş geçmiş en büyük develüasyon gerçekleştirilmiştir.

Bilgi paylaşımı için teşekkürler.